شنبه 3 فروردين 1398   09:43:39
            امام موسی کاظم (ع  ) میفرمایند:شیعه ما تنها کسى است که تقوا پیشه و مطیع خداوند باشد.                    
     
 
29 اسفند 1329

ملي شدن صنعت نفت ايران. .نهضت ملي شدن نفت نامي است كه بر دوره اوج‌گيري مبارزات مردم ايران براي ملي كردن صنعت نفت ايران گذارده شده‌است.
نهضت ملي شدن نفت نامي است كه بر دوره اوج‌گيري مبارزات مردم ايران براي ملي كردن صنعت نفت ايران گذارده شده‌است.
در سال ۱۲۸۰ قراردادي توسط دربار به امضاء رسيد كه به قرارداد دارسي معروف شد و به مدت نيم قرن، فصلي از تسلط انگليس برحيات سياسي، اقتصادي، نظامي و فرهنگي ايران گشود. قرارداد دارسي به شكلي ديگر در سال ۱۳۱۲ تمديد شد و در مدتي كوتاه، انحصارات كشورهاي مركز با دست اندازي به منابع كشورهاي پيرامون به تمركز توليد و تراكم سرمايه دست يافتند و به مبارزه براي به دست آوردن بازار كار و كالا و سرمايه پرداختند و جنگ جهاني دوم با چنين اهدافي آغاز شد.
حاكميت مطلق دولت بريتانيا بر صنعت نفت ايران تا اواسط قرن بيستم ميلادي بود. با اين احوال فقط از واپسين سال‌هاي جنگ جهاني دوم بدان سو بود كه منافع اساساً نامشروع بريتانيا در ايران در روندي تدريجي ولي مداوم از سوي مردم كشور از اقشار مختلف مورد تعرض و انتقاد قرار گرفته و چند سال بعد و در واپسين روزهاي دهه ۱۳۲۰ش منجر به ملي شدن صنعت نفت ايران شد كه خود البته تحولات سياسي – اقتصادي قابل توجه و سخت اثرگذار و تعيين كننده‌اي را به دنبال آورد.
در شهريور ۱۳۲۰ كارگران نفت جنوب با توجه به شرايط خاص داخلي و بين‌المللي به سرعت در سنديكاي كارگران نفت خوزستان متشكل شدند و با توجه به موقعيت استراتژيك ايران و اهميت نفت در سرنوشت جنگ، به عنوان وزنه‌اي قابل تامل مطرح گشتند. كارگران نفت جنوب با هدايت شوراي متحده مركزي اتحاديه‌هاي كارگران و زحمتكشان ايران به مبارزه ادامه دادند و در خوزستان دست به اعتصاب عمومي تير ۱۳۲۵ زدند.
به تحريك شركت نفت انگليس و ايران، پليس و فرمانداري نظامي دست به كشتار عظيمي در ميان كارگران زدند و به بهانه رهبري اعتصاب توسط شوراي متحده مركزي اتحاديه‌هاي كارگران و زحمتكشان ايران تحت رهبري حزب توده ايران، ۸۳نفر از كارگران را در كشتار ۲۳تير ۱۳۲۵ كشتند. از طرف شركت نفت انگليس و ايران شاپور بختيار رييس وقت اداره كار خوزستان طرف مذاكره كارگران جهت خواسته هاي صنفي كارگران بود. بر اثر مبارزه كارگران براي نخستين بار قانون كار ايران در ايران تصويب گرديد.
تداوم مبارزه كارگران و پيوستن مردم به جنبش، به ملي شدن صنعت نفت ايران در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ منجر گرديد. با اين كه در مقابل اين مبارزات، كشتارهايي نظير ۲۳تير ۱۳۲۵ و ۳۰تير ۱۳۳۱ را تدارك ديدند، خللي در اراده مردم به وجود نيامد. ملي شدن صنعت نفت ايران براي انگليس غير قابل تحمل بود. ضربات سنگين ناشي از ملي شدن صنعت نفت برايانحصارات نفتي جبران ناپذير بود، به ويژه كه جنبش ملي شدن صنعت نفت ايران نيروي محركه‌اي براي مردم ديگر كشورهاي منطقه براي كسب حقوق خود بود.
آنچه بود هم‌زمان با شكل گيري اعتراضات گسترده مردمي كه از سوي بسياري از گروه‌هاي سياسي و نيز نمايندگاني از مجلس شوراي ملي حمايت مي‌شد، انگليسيان جهت حفظ و تحكيم موقعيت خود در سر پل‌هاي نفتي ايران بر آن شدند با اعطاي برخي امتيازات محدود بر اعتراضات پايان دهند. مهم‌ترين اين اقدامات قرارداد گس-گلشائيان بود كه به لايحه الحاقي نفت نيز مشهور شده‌است و دولت حاجيعلي رزم‌آرا تلاش فراوان كرد تا بلكه مجلس شوراي ملي آن را تصويب كند. اما به رغم تمام فشارها و تهديدهايي كه وجود داشت مجلس شوراي ملي آن را رد كرد. مدت كوتاهي پس از آن كميسيون مخصوص نفت مجلس شوراي ملي طرح ملي شدن صنعت نفت ايران در سراسر كشور را به نمايندگان پيشنهاد كرد كه پس از كش و قوس‌هاي متعدد در داخل و خارج از مجلس و بالاخص مدت كوتاهي پس از آن كه رزم آرا نخست وزير وقت در روز چهارشنبه ۱۶ اسفند ۱۳۲۹ از سوي خليل طهماسبي از اعضاي جمعيت فدائيان اسلام هدف گلوله قرار گرفته و به قتل رسيد مورد توجه جدي نمايندگان قرار گرفت.
دكتر محمد مصدق در راس مبارزات مردم ايران قرار داشت. با رشد جنبش، محافل وابسته براي سركوب جنبش تلاش‌هاي تازه‌اي را آغاز كردند و هم زمان، فشارهاي سياسي و اقتصادي از جانب انگليس فزوني گرفت و با اعزام ناوگان جنگي به خليج فارس، اين فشارها ابعاد نظامي يافت. در چنين موقعيتي كارگران با اعتصاب‌ها، موقعيت دكتر مصدق را مستحكم تر كردند. اين رشد باعث شد كه عناصر سازشكار از صف نيروهاي جنبش ملي شدن صنعت نفت ايران خارج شده و حتي عنوان كنند كه حاضرند بر عليه دكتر مصدق با انگليس كنار بيايند. اين افراد بعد از جدا شدن از جنبش، بر عليه نيروهاي ترقيخواه به فعاليت گسترده‌اي دست زدند و سرانجام با همكاري محافل وابسته به دنبال چند كودتاي نافرجام، ضربه نهايي را در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ بر مبارزات مردم وارد آوردند.
بدين ترتيب در فضاي سياسي – اجتماعي بسيار حساس آن روزگار و نهايتاً در روز ۲۴ اسفند ۱۳۲۹ ماده واحده‌اي راجع به ملي شدن صنعت نفت ايران از تصويب نمايندگان مجلس شوراي ملي گذشت و چند روزي بعد و در آخرين روز سال ۱۳۲۹ هم مجلس سنا مصوبه مجلس شوراي ملي را تأييد كرد. بدين ترتيب روز ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ به عنوان روز تاريخي ملي شدن صنعت نفت ايران در حافظه ملت ايران باقي ماند.
همزمان با تصويب طرح ملي شدن صنعت نفت ايران از سوي مجلسين شوراي ملي و سنا، شركت نفت ايران و انگليس از پرداخت سي درصد فوق‌العاده دستمزد كارگران نفت بندر معشور، آغاجاري، لالي و نفت سفيد امتناع ورزيد و اين امر موجب اعتصاب كارگران و اعلام حكومت نظامي در خوزستان شد. با اعزام نيروهاي نظامي از اهواز، خرم‌آباد و اصفهان به مناطق مزبور شورش اعتصابيون كمي فروكش كرد ليكن شركت نفت هنوز حاضر به پذيرش خواستهاي اعتصابيون نبود.
در ۸ فروردين ۱۳۳۰ دولت انگلستان اعلام كرد كه براي حفظ امنيت صنايع بريتانيا در مناطق اعتصاب‌زده، كشتي‌هاي "فلامينگو" و "ايلوگوس" را به آبادان فرستاده است. اين دو كشتي جنگي، قسمتي از نيروي دريايي انگلستان در خليج فارس را تشكيل مي‌دادند و پايگاه آنها در بحرين بود. در همين ايام شپرد سفير انگلستان در تهران رسماً از حسين علاء نخست ‏وزير وقت سؤال كرد كه براي حمايت از افراد انگليسي در مناطق نفت‏ خيز خوزستان چه اقداماتي انجام داده است. در تاريخ ۹ فروردين ۱۳۳۰ نيروهاي نظامي در آبادان مردم را به آتش بستند و سه نفر را به قتل رساندند. روز بعد نزديك به هزار نفر از كارگران لوله نفت به اعتصاب‌كنندگان پيوستند. يك هفته بعد وضع آرام گرفت و تا روز ۱۸ فروردين نزديك به يك سوم اعتصاب ‏كنندگان به سر كار خود بازگشتند. ليكن در ۲۳ فروردين كارگران بندر معشور و آبادان دست به شورش زدند و اين امر منجر به كشته و زخمي شدن چند تن از كارگران شركت نفت شد.
در پي آن، سومين كشتي جنگي انگلستان "ورن" وارد خليج فارس شد و ناو جنگي "يويالوس" هم براي پيوستن به گامبيا از مديترانه حركت كرد. سفير انگلستان بار ديگر با علاء ملاقات كرد و او را در جريان اقدامات دولت متبوعش قرار داد.
در تاريخ ۲۷ فروردين ۱۳۳۰، آيت‌الله كاشاني بيانيه‌‏اي منتشر ساخت و از كارگران شركت خواست تا به شورش خود خاتمه دهند و به كارگران اطمينان داد كه انگليسي‌ها به زودي ايران را ترك خواهند گفت و دولت ايران خسارتهاي وارده به آنها را جبران خواهد كرد.
دكتر مصدق نيز در جلسه ۲۷ فروردين مجلس شوراي ملي در مخالفت با اعلام حكومت نظامي در خوزستان اظهار داشت دليل اينكه نمايندگان جبهه ملي از دادن راي به پيشنهاد دولت مبني بر اعلام حكومت نظامي، خودداري كردند جز اين نبود كه دولت بدون تحقيق و بدون رسيدگي به اين موضوع كه آيا اين اعتصاب بجاست يا بيجاست آن را اعلام كرد. مصدق سپس بيانيه جبهه ملي را خطاب به كارگران و نصيحت دادن به آنها مبني بر اينكه دست از اعتصاب كشيده بر سر كار خود برگردند، ايراد كرد. به هر ترتيب با دستگيري تعدادي از سران اعتصاب و سركوبي شورش كارگران امنيت نسبي برقرار شد و تا روز ۱۲ ارديبهشت ۱۳۳۰ آبادان تنها جايي بود كه هنوز اعتصاب در آن ادامه داشت اما به تدريج تعدادي از كارگران به سر كار خود بازگشتند. در اين تاريخ سپهبد شاه‌‏بختي (فرمانده نظامي اعزامي از تهران) در تلگرامي كه از استان ششم (خوزستان) به علاء مخابره كرد اظهار داشت: “اعتصاب هنوز در آبادان ادامه دارد ولي در نتيجه اقدامات معموله ۳۷۵۰۰ نفر مشغول كار شده‌اند براي دستگيري محركين مرتباً اقدام و امروز چهار نفر از مسببين اصلي اعتصاب به نام كرواليان. زواري، آقاداشي و كيهان ‏پناه بازداشت ] شده ‏اند].“
اعتصاب كارگران شركت نفت اگرچه با تلاش بسيار دولت ايران پايان پذيرفت اما دولت انگلستان همچنان در پي دسيسه و تحريك كارمندان ايراني شركت نفت بود به طوري كه در تاريخ ۱۸ ارديبهشت ۱۳۳۰ سپهبد شاه‌‏بختي (فرمانده نظامي اعزامي از تهران) در تلگراف خود از استان ششم (خوزستان) به دكتر مصدق نخست ‏وزير وقت اعلام داشت:
طبق اطلاع واصله كارمندان عالي‌رتبه ايراني شركت نفت به تصور اينكه در موقع اجراي قانون ملي شدن صنعت نفت ممكن است بيكار شوند اظهار نگراني نموده‏‌اند گفته مي‌شود كه اين شايعات از ناحيه كارمندان خارجي شركت نفت مي‌باشد.
بعد از كودتا، كنسرسيوم بين‌المللي بر صنعت نفت ايران چيره گشت و با كمك عناصر داخلي به سركوب خونين تمامي نيروهاي ترقي خواه پرداخت. گرچه تنها كلمه ملي براي صنعت نفت باقي ماند و درآمدهاي حاصله از آن به انحصارات تعلق گرفت، اما دستاوردهاي فكري جنبش ملي شدن صنعت نفت و انديشهٔ آزاديخواهي و عدالت اجتماعي در تحولات اجتماعي ايران ماندگار گرديد.
دوره تاريخي ملي شدن صنعت نفت ايران در ۲۹اسفند ۱۳۲۹ با تصويب قانون ملي شدن صنعت نفت به اوج رسيد و با كودتاي ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ پايان گرفت.
 
 
امتیاز دهی
 
 

  • ارسال به دوستان
  • چاپ
نام ارسال کننده :  
ایمیل ارسال کننده:
نام دریافت کننده :
ایمیل دریافت کننده :  
موضوع ایمیل :
کد تصویری :
 
جدیدترین اخبار
>.
.
..
 
     
     
 
..
.
..
..
.
..
..
.
..
 
     
مجری سایت : شرکت سیگما Guest (NahadGuest)